(Trích lờỉ phái biểu cùa nhà sử học Mỹ - Bà JStenson tại Đại hội đồng
UNESCO)
Người dịch: Nguyễn Thế Chương
Hồ Chí Minh là người mà tôi dành
nhiều thời gian nhất trong đời nghiên cứu lịch sử của tôi để tìm hiểu cho được
đích thực tính cách của Người. Tôi thuộc thế hệ tuổi con cháu Bác Hồ Chí Minh,
cho phép tôi được ca ngợi lời ca muộn màn của người hậu thế.
Tôi đã tự bỏ tiền ra để đi từ Mỹ
sang Pháp và Liên Xô, những nơi mà Bác Hồ đã đặt chân tới đó, để tìm những di
tích gốc về Hồ Chi Minh. Tôi đã ở Liên Xô một thời gian tương đối lâu để nghiên
cứu về Bác. Khi về Mỹ tôi lại từ New York đến các đảo vùng Đông Bắc châu Mỹ nơi
Bác Hồ đã từng đi tàu xuyên đại dương đến đó. Tôi quyết tâm đi tìm cho được lai
lịch văn hoá Hồ Chí Minh, mặc dù ngàv đó người ta đã thừa nhận Người là danh
nhân văn hoá của thế kỳ.
Qua nghiên cứu tôi thấy rằng:
- Bác chọn việc bổi hàn trển tẩu
là để có điều kiện đi đến được nhiéu nước.
- Bác chọn việc làm ở khách sạn
là nơi có điều kiện tiếp xúc được với nhiều chính khách. Thế nhưng người ta hiểu
sai rằng Bác Hồ làm đủ nghề là để kiếm sống.
Khi đến Luân Đôn tìm hiểu và thấy
Nguyền Ái Quốc kết thân với mội số nhà đại văn hào, các nghệ sĩ danh tiếng như
Rô- manh. Đác-uyn, vua hề Sác-lô
Theo kết quá tìm hiểu của tôi thì
Người biết khá sành sỏi 12 thứ tiếng.
Tôi xin ca ngợi lời ca đẹp nhất về
Người, sau khi tôi đã đi đến những nơi có dấu chân Người đi qua, gặp lại những
người đã biết về Người và đi đến kết luận rằng Hổ Chí Minh lúc còn trẻ là một
thanh niên rất đẹp trai cho nên hiện giờ tôi vẫn cứ mơ ước về Người... Hôm nay,
tôi ngưỡng mộ Người bằng cả đầu óc khoa học của tôi đồng thời bằng cả trái tim
của một người con gáì hậu thế.
Khi tôi đã yêu Người và tôn kính
Người ở góc độ khoa học, thì tôi nghĩ ngay đến tượng nữ thần Tự Do ở quê hương
tôi. Tôi là nhà sử học. Tôi đã lật ra
xem từng trang ghi cảm nghĩ của mọi chính khách khi họ đến tham quan và chiêm
ngưỡng tượng thần Tự Do và ca ngợi thần Tự Do. Nguyễn Tất Thành khi đến New
York cũng đã đến chiêm ngưỡng tượng thần Tự Do như mọi chính khách. Sau khi đến
tham quan thần Tự Do các chính khách đều ghi cảm tưởng bằng những lời ca ngợi
Ngôi sao toả sáng trên vòng Nguyệt Quế, là ánh sáng tự do... duy chỉ có Nguyễn
Tất Thành đến xem thần Tự Do nhưng Người đã nhìn xuống dưới chân tượng và ghi:
"Ánh sáng trên đầu thần Tự Do toả rộng khắp trời xanh, còn dưới chân tượng
thần Tự Do thì người da đen đang bị chà đạp; số phận người phụ nữ bị chà đạp.
Bao giờ người da đen được bình đẳng với người da trắng? Bao giờ có sự bình đẳng
giữa các dân tộc? Và bao giờ người phụ nữ được bình đẳng với nam giới?".
Duy nhất chỉ có Nguyễn Tất Thành
nhìn xuống dưới chân tượng thần Tự Do và ghi lại những ý kiến trên, Nguyễn Tất
Thành nhìn số phận con người, không chiêm ngưỡng hào quang toả sáng từ bức tượng
thần Tự Do. Chính vì thế mà hôm nay tôi đến đây, tìm đến Người – Hồ Chí Minh để
xem giữa lời nói và việc làm của Người có tương phản không?
Hồ Chí Minh quả thật là con ngưòi
nói và làm đi đôi. Tôi đã vào nhà ở của Người, lục tìm của riêng của Người. Người
không có của riêng. Nguyễn Tất Thành đứng trước tượng thần Tự Do ghi những điều
trên khi mình còn lầm than, rồi khi mình làm Chủ tịch một nước và khi qua đời,
trên giường Người vẫn vắng hơi ấm của đàn bà.
Hồ Chí Minh là một người cộng sản
vĩ đại, là một siêu nhân: Người càng vĩ đại hơn ở chỗ Người là một con người
bình thường, sống hoà lẫn vào trong cuộc sống của xã hội chứ không phải siêu
phàm.
Tôi đọc nhiều tư liệu về Người và
biết Người được nhiều phụ nữ yêu. Bà Lared theo đuổi Nguyễn Ái Quốc nhiều năm,
trong những đêm đi họp chi bộ về, hai người đi bên nhau bên bờ sông Seine, bà tỏ
tình mà Nguyễn Ái Quốc không mềm lòng. Khi bà qua đời để lại cuốn Nhật ký, tôi
được đọc quyển nhật ký đó và hiện giờ con gái bà đang giữ. Con bà cũng nói với
tôi: "Mẹ tôi yêu Nguyễn Ái Quốc". Đấy, tôi phải đi tìm cho được những
bằng cứ như vậy mới đủ cơ sở khẳng định nhân cách một con người của thời đại:
Đúng Hồ Chí Minh là nhân cách của Thời đại.
Tôi cũng đến khách sạn Boston,
Đông Bắc nước Mỹ, nơi Nguyễn Tất Thành ở đó làm thợ nặn bánh mỳ gần một năm trời
và sau này, chính các nhà đại văn hào châu Âu qua Mỹ đều ở khách sạn này. Nguyễn
Tất Thành đã ghi lại tên tất cả những chính khách đến ở trong khách sạn Boston.
Ở đây có một cô gái quốc tịch Mỹ gốc Pháp tên Côlet đã yêu say đắm Nguyễn Tất
Thành. Nguyễn Tất Thành rất thích nghe hát và xem kịch, nhất là kịch cổ điển.
Được biết Hồ Chí Minh rất yêu nghệ thuật và tâm hồn nghệ thuật rất phong phú,
nhưng Nguyễn Tất Thành rời nước ra đi không phải để hoạt động chính khách mà
Người đi “tìm đường cứu nước”. Côlet khuyên dụ Người đi với bà và tỏ ý muốn kết
hôn với Nguyễn Tất Thành nhưng Người đã tìm cách an ủi Côlet để từ chối. Sau đó
một thời gian Côlet trở thành một nhà văn lớn có tên tuổi. Nguyễn Tất Thành tâm
sự và bà Côlet kể lại: “Nếu tôi muốn có một văn bằng thì tôi đã thi năm 1904 ở
trong nước, vì lúc đó tôi có một người con gái quê nhà yêu mà đành bỏ lại trên
bến Cảng để ra đi”.
Vừa rồi tôi có đọc một bài hồi ký
được đăng trên Tạp chí Lịch sử quân sự của Viện quân sự Hoa Kỳ do một sĩ quan
Anh- Mỹ trong đội quân của Đồng minh khi sang Đông Dương đóng ở Cao Bằng có dịp
tiếp xúc với Chủ tịch Hồ Chí Minh, tác giả tập hồi ký viết: “Tôi sống cạnh Chủ
tịch Hồ Chí Minh từ những ngày đầu khởi nghĩa, chúng tôi có hỏi, không phải vì
tò mò mà trên danh nghĩa là đàn ông với nhau, tại sao Chủ tịch không lấy vợ,
không lập gia đình? Hồ Chí Minh trả lời một cách chân tình và thân mật:
"Khi còn trẻ phải đi hoạt động cách mạng, khi giành được độc lập thì đã
già, nên không dám tính chuyên đó. Trước khi tôi ra đi, tôi có yêu một người con
gái, người con gái đó cũng rất yêu tôi. Nhưng phải dừng lại về chuyện yêu
đương, sau nhiều năm mất liên lạc, tôi không biết người con gái đó đang ở đâu,
còn hay mất”.
Như vây, người ta thấy Bác Hồ là
một người cũng như mọi người: cũng khát vọng tình yêu, cũng mong muốn có mái ấm
gia đình... nếu có ai đó cho rằng những cái đó là nhỏ bé làm cho Bác Hồ kém vĩ
đại đi là không đúng, vì chính những cái đó tôn thêm Bác càng vĩ đại, nhất là
trong thời đại hiện nay một số đông người đã tha hoá do chạy theo cuộc sống hưởng
thụ vật chất, bất chấp cả nhân phẩm đạo đức, coi sự hưởng thụ là mục đích của
cuộc sống.
Dân tộc Việt Nam mãi mãi tự hào về
Hồ Chí Minh; nền văn minh nhân loại của thế kỷ 20 này tự hào có một vĩ nhân cả
thế giới phong tặng anh hùng giải phóng dân tộc và danh nhân văn hóa kiệt xuất.
Hồ Chí Minh mãi mãi là tấm gương sáng về nhân cách của một con người cho mọi thế
hệ tiếp sau ./.