Bên cạnh những đóng góp
quan trọng, nổi bật của báo chí thì trong quá trình tác nghiệp, một bộ phận báo
chí như việc một số tờ báo hoạt động chưa đúng tôn chỉ mục đích, đưa tin tiêu cực
nhiều, không phù hợp. Nhiều báo thậm chí còn đưa tin sai, không kiểm chứng, đưa
tin ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục, phân tích tỉ mỉ, diễn giải quá kỹ các vụ
án, gây hoang mang xã hội. Đến mức ngay cả người đứng đầu cơ quan quản lý báo
chí cũng phải thừa nhận rằng, dù chưa có báo lá cải nhưng tại Việt Nam, “khuynh
hướng” báo lá cải đang dần dần “bám rễ” tại một số chuyên đề và báo điện tử.
Báo lá cải giật tít bài câu view (Nguồn:
Internet)
Phong cách “lá cải”,
“trồng cải” theo cách nói ưa thích của giới phóng viên trẻ, đang lấn sân một
cách mạnh mẽ đến đời sống báo chí, trở thành một “trào lưu” giật tít câu view,
bàn chuyện hậu trường showbiz, tán chuyện riêng tư của người nổi tiếng... Không
khó nhận dạng các loại “báo lá cải” (xin phép được để trong ngoặc kép vì phần lớn
trong số này là các trang thông tin điện tử hoặc chuyên đề của một số tờ báo).
Lướt qua trên mạng có thể thấy đầy những mương, sao, phụ nữ…Rồi những chuyên đề
của một số tờ tuần báo. Mà giở ra chỉ có những loại tin: Ai vừa bỏ vợ/bỏ chồng,
chuyện chăn gối (nhất là những kiểu cách lạ kỳ, chuyện tự sướng…), vụ án (đặc
biệt là án hiếp dâm, lạm dụng tình dục), lộ hàng, những “chia sẻ của độc giả” bốc
mùi bịa tạc về chuyện “tình cũ không rủ” hay đam mê loạn luân đọc giống truyện
sex phát tán trên web đen với những mô tả bẩn thỉu đến những tay chơi cũng phải đỏ mặt. Thử search từ “hot
girl Việt” thì được đến hơn 14 triệu kết quả mà phần nhiều đến từ các trang tin
mương máng này.
Câu view bằng mọi giá. Ấy
là mục đích sống của các tờ “báo lá cải”. Khi Nick Vujicic đến Việt Nam bên cạnh
đủ các ý kiến về các cuộc nói chuyện của anh, ngay lập tức xuất hiện cả những
bài viết phỏng đoán việc "Chuyện ấy của những người như Nick". Hay vụ
Cát Tường. Có báo giật tít về “nghi án” nạn nhân đi tút tát nhan sắc để giữ chồng.
Có báo tìm đến tận nhà thủ phạm, phỏng vấn, chụp ảnh, đưa cả “phả hệ” tay bác
sĩ nghi can lên báo với đủ thông tin về tên tuổi, hình ảnh, nơi ở... Thậm chí
còn phỏng vấn, phỏng đoán. Có tờ thì bám theo việc tìm xác nạn nhân với toàn những
“nhà ngoại cảm”, nhà khoa học, cập nhật 1 ngày chục lần với hàng trăm tấm ảnh…
Rồi chuyện các báo “lên cơn sốt” với hiện tượng “Bà Tưng” - Nhiều báo điện tử
và trang thông tin điện tử đưa tin và nhiều bình luận trái ngược nhau về hiện
tượng "Bà Tưng" - một nữ sinh trẻ nổi bật trên mạng xã hội với những clip khêu gợi - thu hút sự
tham gia phản hồi của hàng ngàn bạn đọc.
Mạng xã hội “đối thủ”
hay “đối tác”?
Mạng xã hội là một dịch
vụ dựa trên nền tảng internet giúp người sử dụng kết nối với nhau theo các nhóm
quan hệ xã hội nhất định. Mạng xã hội ra đời do nhu cầu chia sẻ lợi ích, hoạt động,
sở thích của những nhóm xã hội trên cơ sở các hình thức tương tác của internet
như gửi email, chat, gửi tin nhắn, chia sẻ hình ảnh, video, âm thanh, dữ liệu
và những bình luận…
Từ khi du nhập vào Việt
Nam, mạng xã hội đã trở thành một công cụ truyền thông “trẻ” có sức thu hút mạnh
công chúng. Chức năng chia sẻ của mạng xã hội được giới trẻ khai thác thành một
công cụ phục vụ cộng đồng với nhiều hoạt động từ thiện, nhiều phong trào yêu nước,
nhiều hình thức học tập và trao đổi tri thức kỹ năng. Nhưng, quá trình phát triển
mạng xã hội ở Việt Nam cũng khá xô bồ: thật giả, tốt xấu lẫn lộn. Bên cạnh việc
ứng dụng cho những mục đích tốt, môi trường này cũng đang hàm chứa những thông
tin độc hại, cực kỳ nguy hiểm.Ở góc độ báo chí, mạng xã hội mà nổi bật là mạng
Facebook đã trở thành “miếng mồi” của không ít “báo lá cải”. Từ chia sẻ về dạy
con của mẹ một “thần đồng” đến những status vu vơ về chuyện hủ tiếu nấu bằng
chuột cống, cô bé bán bánh tráng, những người buôn thúng bán mẹt thu nhập vài
chục triệu đồng, em bán trà đá đi SH… đến những câu nói úp mở của sao. Tất thảy
đề trở thành “tuyến bài nóng” của các “báo lá cải”. Mạng xã hội cũng góp phần “share” (chia sẻ) thông
tin, nhất là những tin hót. Rất nhanh, những thông tin như chuột trong nồi hủ
tiếu loang rộng trong cộng đồng mạng bất chấp những phản kháng yếu ớt bảo vệ những
người lao động “không vũ khí”. Đến khi sự việc rõ ràng thì thông tin không còn
được ai quan tâm, cũng chả ai “share” những bài bênh vực nồi hủ tiếu. Và đương
nhiên, thiệt hại của “nạn nhân” - “bị cáo” trong các bài viết chỉ với mục đích
câu view đó không bao giờ được làm rõ.
Ngày nay, với sự trợ
giúp của internet và các thiết bị công nghệ mới, công chúng có quá nhiều kênh để
tiếp cận và tự sản xuất, xuất bản thông tin ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào. Tuy
nhiên, “báo chí công dân” mới chỉ đạt được yêu cầu nhanh/ tức thời và sự lan tỏa
rộng trên mạng xã hội nhưng chưa “có cửa” để cạnh tranh với báo chí chính thống
nhất là về khía cạnh chất lượng thông tin, độ tin cậy của thông tin. Báo chí
chính thống với ưu điểm của một tờ báo với cơ cấu tương đối hoàn chỉnh, đội ngũ
những người làm báo đông đảo sẽ cung cấp thông tin đa dạng, đa chiều, chính
xác, khách quan. Báo chí chính thống vẫn là “món ăn” tinh thần đồng thời cũng
là nguyên liệu cho báo chí công dân tiếp tục xào nấu…
Dẫu vậy, sự phát triển của mạng xã hội
cũng đặt ra cho báo chí chính thống nhiều thách thức: thị trường báo chí, thói
quen "đọc" báo; công chúng báo chí, thiết bị "sử dụng báo
chí" đang thay đổi… Hiểu biết sức mạnh của mạng xã hội; khai thác và sử dụng
mạng xã hội nhằm phát huy những ưu điểm của mạng xã hội để đưa thông tin chính
xác, khách quan, phù hợp với chuẩn mực chính trị, đạo đức, truyền thống xã hội
đến với công chúng là nhiệm vụ của báo chí Việt Nam trong thời gian tới. Nhiệm
vụ này khá nặng nề, đòi hỏi mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo phải học hỏi, nỗ lực
hơn rất nhiều để thích nghi nắm lấy cơ hội. Không e dè, xa lánh mạng xã hội
cũng như không đề cao. Bởi lẽ, mạng xã hội chưa thể là “đối thủ” của báo chí
chính thống!
NGUYỄN
CHIẾN THẮNG